Cholesterol: mối lo thời đại

Dưới đây là cuộc nói chuyện cũa BS Linh Lan vể cholesterol:

Bệnh cholesterol 

 

Benh Nhan : Thua bac si, di dau toi cung nghe noi ,nhac den  CHOLESTEROL .Nho lai, hoi truoc, ben nha sao khong nghe ai noi chu do .Vay do co phai benh moi hay la dac biet cho My ma thoi ?

 Bac si : Su that khong phai theo kieu chi noi dau  chi. Benh cao Cholesterol o dau cung co, xu nao cung vay .Viet Nam ben nha toi chac cung co, mac dau truoc kia it ai nhac den. Tai My luc nay nguoi ta chu y den nhieu, mot phan sau nay moi ro nguy co cua benh Cholesterol lien quan den cac chung benh mach va tim tuc la nguyen do tu*? xuat hang dau, cac nuoc tien tien. Trong khi o tai  xu ta va cac nuoc dang phat trien, thi so dan chet vi giac gia ngheo doi ,va cac benh nhiem trung nhieu hon, nen khong may ai chu y den cac benh khac .Benh cao Cholesterol khong phai "cua My" hoan toan nhung mot phan nao phan anh cuoc song sung tuc mot xu tien tien, an uong du thua, beo bo, nhieu thit, nhieu sua. Nguoi Viet di cu phan nao cung bi va lay, an thit, an mo nhieu hon luc truoc, nen cung gan gan giong nhu nguoi ban xu va binh nhu ho. 
 

Sinh lý Cholesterol
 

BN : Vay Cholesterol la chat gi ma nghe ghe gom vay ?

 
BS : That ra Choleterol la mot hoa chat tu nhien, binh thuong co the noi la can thiet, luon luon co mat o trong co the con nguoi. 

Mot so Cholesterol dem vao theo nga thuc pham, mot so do gan che tao, tat ca co mot nhiem vu : van chuyen chat beo trong mau di khap co quan, de roi sau do tieu dung hay de tich tru .Thiet yeu hon nua, Cholesterol la goc lam ra chat mật, bien thanh cac kich thich to loai  steroid, va lam thanh phan chinh yeu, trong man cua moi te bao. Cholesterol do do dong mot vai tro sinh ly quan trong va chi tro thanh nguy hiem khi nao so luong qua cao 
 

BN : Nghe noi co 2, 3 thu Cholesterol gi do phai khong bac si ?

 
BS : Thua phai. Cholesterol va mo khong tan trong mau .Do do phai bien thanh nhung khoi tron nho nho, vua la chat mo (lipids) vua la protein (do do, co ten la lipoproteins) nho hon hong huyet cau ,chi dung kinh hien vi dien tu moi thay. 

Chinh trong co the co duoc chanh yeu 3 loai cholesterol :
** VLDL( very low density lipoproteins) thau nhan cac chat mo (triglycerides) de chuyen theo mau .VLDL sau do bien thanh  
**  LDL (low density lipoproteins)  chuyen cho Cholesterol trong mau. Sau do tro ve gan va ta'i bien hoa. Nhung cung co the bi ket, dong dinh vao thanh cua cac mach mau.
**  HDL (high density lipoproteins ) se den danh thao, giai toa chat LDL bi ket 

BN : Vay ta phai so Cholesterol thu nao?

 
BS : So luong Cholesterol co the len cao vi hai ly do
- Thu nhat la tai an uong cac chat co nhieu cholesterol
-  Thu nhi la tai an uong cac chat nhieu mo
Ca hai su kien tuc nhien co the di chung voi nhau: mot nguoi co the vua an nhieu mo vua nhieu cholesterol

 

Trong nhung truong hop vua ke ,co the tu nhien phai co that nhieu cholesterol dung de chuyen van, vua mo vua ca cholesterol. So luong LDL do do gia tang va cung rat nhieu LDL bi dong o tai huyet quan, trong khi chat HDL khong du de den thao go kip thoi .Cac mach dong LDL cang ngay cang nhieu, giong nhu ong nuoc dong can  hay la dong cat, cang ngay cang hep, den luc tac nghen hoan toan. Dac biet la khi bi nghet, huyet mach o tim, mot phan co tim se ngung hoat dong, hoac chet tat ca vi khong du mau de dap. Nhe nhat benh nhan se bi kich thich tim  (Heart attack), nang thi chet tuc khac. Kich tim la con dau tim cap tanh ,benh nhan dau nhoi o nguc, kho tho, benh co the tai phat.
LDL gay benh cho nen co khi goi la "cholesterol xau", luong cang cao thi cang nguy hiem. HDL giup de thong mach mau nen goi la "cholesterol tot". Hễ luong cang cao cang loi cho co the.

BN : Vay lam sao biet bao nhieu la du, bao nhieu la du ?

 
BS : Rat la dan di, ta se thu mau de do so luong  cholesterol trong mau. Thu nghiem cho biet tong luong cholesterol va tinh ra them cac so LDL, HDL va VLDL. 

Coi la binh thuong khi nao tong luong (total cholesterol) duoi 200 mg/ml. Neu o trong khoang 200 den 239mg/ml goi la thuong bien (borderline high ) tuc la den muc bao dong, ta nen bat dau cai thien le loi sinh song va an uong la vua.
Cholesterol tren 240 mg thi goi la cao, den luc nguy hiem ,can phai  bat dau chua tri . LDL phai duoi 160 .HDL phai tren 35. VLDL thuong phai thap duoi 30 

 Muc do cholesterol trong mau nguoi lon
Tong luong cholesterol nen co          < 200 mg/ml
                Thuong bien         200 - 239  mg/ml
                Cao                      >240 mg/mlLDL cholesterol nen co                  < 130 mg/ml
               Thuong bien                130 - 159 mg/ml
               Nguy cap                      > 160 mg/ml
HDL  Cholesterol  Binh thuong             35mg/ml
               Thap                         < 35mg/ml
 

BN : Cholesterol ma cao thi co binh gi,trieu chung ra sao, co gi minh biet hay khong ?
 

BS : Chi bi cholesterol len cao, rieng do khong phai la binh, cho nen khong co dau chung gi ca, nhung cong voi yeu to khac, thi no co the sanh binh (risk factor) lam cho nguoi ta de bi dau ve tim, neu cao cholesterol, thi ta de dau, de chet vi binh mach vanh tim (CHD coronary  heart disease) hon la neu ta binh thuong .So chat cholesterol la o cho do .con ching cao cholesterol thi rieng nguoi binh khong hay biet gi ( tru khi thu nghiem )  

Yếu to phat sinh binh mach vanh  tim (CHD)
1-- Dan ong tuoi khoang 45 hay hon .Phu nu 55 hay hon ,hoac mat kinh som , khong tri oestrogen thay the
2-- Gia dinh co nguoi  som bi CHD (nghet tim hay chet bat ngo truoc tuoi 55)
3-- Hut Thuoc (nhieu hon 10 dieu moi ngay)
4-- Cao mau (huyet ap lon hon 140/90 mm thuy ngan )
5 -- Cao  LDL cholesterol (tren 160mg/ml)
6---Binh tieu duong  (diabetes  mellirus )
7---Binh tim va huyet mach (nao bo hoac o ngoai bien)
8---Beo phi (nang qua binh thuong 30/100 hay hon )  

BN --Binh cholesterol  lam sao phong ngua thua  bac si?

 
BS -- Benh co mot phan do cach an uong ,nen khi anh nhieu hoa qua  va bot thit  tha, trong khi hoat dong nhieu hon ...thi ta da bot yeu to phat binh .Uy Ban Chuyen Gia Chuong Trinh Quoc Gia Giao Duc Cholesterol (NCEP), trong cac huan thi nam 1988 khuyen nen de phong binh chung bang cach do thu cholesterol 5 nam mot lan cho nhung nguoi lon tren 20 tuoi den 35 tuoi, cho cac nguoi nam va 45  tuoi cho cac nguoi nu. Sau do nhieu hon nen se can do moi nam mot lan .Neu biet duoc som,chung cao cholesterol tri duoc va ta se tranh duoc nhung su phien toai cua benh vanh tim (CHD)

Trị cao cholesterol: ăn uống, tập dượt

BN : Neu thay Cholesterol khac thuong thi phai lam gi ? Co phai uong thuoc gi khong ?
 

BS : Thuoc men thi co, nhung o giai doan sau nay, khoi dau chinh yeu  va cong hieu nhat phai la thay doi cach thuc an uong, muc dich la bot cac chat beo, mo va chat cholesterol trong cac mon an ta dung hang ngay
 

BN : Vay thi bac si khuyen p[hai nen kieng cu lam sao ?
 

BS : Truoc tien ta nen  chu y loai bot, tranh dung cac mon ro rang la co dau mo qua nhieu, do chien, do xao,thit quay ,thit mo, bo, sua, cac thuc an choi (junk food) : hamburger, hot dog, french fries. Ta cung tranh  bot cac mon co nhieu cholesterol : trung ga (trong do), cac loai thit do, do long gan, cat....Trong cac loai mo nen tranh cac mo thu vat, mo heo,mo bo, tranh nuoc cot dua 

BN : Con ve nhung mon an duoc hay la nen an thi sao?
 

BS : Cac loai thit co it mo : ga ,ca ,de dung hon het (loc bot hay tranh da ga). Cung mot cach ay, khi an thit bo, thit heo thi cung bo bot chat mo, de chi an nac thoi
Do bien : tom cua, thay deu an duoc nhung voi pham luong vua phai. Tuy co nhieu cholesterol ,nhung luong chat beo trong cac mon ay rat thap. Ta cung phai an rau, trai cay, khoai, dau, ngu coc nhieu hon, de nho cac chat ba hay soi (fiber) trong cac hoa qua, co the lam giam bot cholesterol .Cung trong luc ay, cung nen bot uong ca phe va ruou, vi hai chat ay gia tang phan luong chat beo trong mau .Ve ruou mot vai nghien cuu cho thay uong it (ruou chat) co the giup cho it binh .Nen hoi bac si cho chac
 

BN : Ngoai ra, can phai lam gi nua khong ?
 

BS : That ra thi phai thay doi nep song, lam sao gay hon, hoat dong nhieu hon. Can nen kiem lai de coi co the xuong can, co the nhe bot di vai ki chat mo hay khong. Muon biet co map hay khong, cu thu lay hai ngon tay veo o da bung tai vung ngang hong, neu thay lop da bi veo qua day, qua hon mot inch thi la qua map  va phai tim cach om bot .Xuong can co nhieu cach : Nhin an, kieng khem, tap the duc, thuoc men. Tat ca deu nham muc tieu, giam nhap ,tang xuat .De y : giac ngu khong quan he bang mieng an .Ngu nhieu khong han se lam cho map
 

BN : Co nen choi the thao gi khong?
 

BS : Rat nen va con can thiet la khac. Di bo, chay bo, boi loi, tap the duc,tap cac dong tac aerobic...moi tuan it nhat 3 lan, moi lan nua gio, la nhung phuong cach rat tot, de vua om bot, vua tang chat HDL va them suc khoe noi chung .Cac may de tap the duc ta thay quang cao, tuy co mot phan ich loi (khien tap do chan, nhe nhang hon la khong may) nhung khong can thiet. Tap voi tay khong van duoc va ket qua van nhu nhau ,may moc chi loi ve mat tam ly (tuy rang tam ly cung can phai nho do ma doc tam, kien tri )
 

Aspirin : Co nguoi can uong aspirin, lieu thap, de lam mau bot dong dac. Nhung phai theo loi chi bao cua bac si
 

Uong thuoc : neu sau thoi gian thu nghiem, bac si thay du thay doi nep song cung khong du de giam cholesterol thi se dung thuoc.
 

Thuốc trị Cholesterol

 

BN : Con ve thuoc men thi sao?

 
BS : Se tuy bac si dieu tri .Thuoc giam bot mo va xuong cholesterol rat nhieu, nhung hieu nang moi thu mot khac. Co thu giam mo va giam tong luong cho cholesterol, cung voi LDL (Statins : Mevacor, Pravachol, Zocor). Co thu chi giam LDL ma thoi (Questran). Co thu gia tang HDL (niacin), co thu bot VLDL va them HDL (Lopid).  

Va nhat la moi thu thuoc deu co di ung rieng tu, cho nen phai tuy theo nguoi ma dung. Noi chung, cac thuoc statins la thuoc dau tien vi cong hieu nhat va de chiu nhat va co bang co chung lam giam muc do tu vong vi binh mach vanh tim (CHD), Doi khi nguoi ta them vao sinh to : cac chat chong oxy hoa (anti-oxidants:sinh to C va E) va folic acid hinh nhu la kha hieu nghiem .Chat aspirin voi lieu that thap, cung doi khi dung de cho loang mau, nhung chi de cho nhung nguoi nao da qua mot con kich tim. Dau sao cung can y kien cua bac si.  

Trong moi truong hop, bac si chi cho dung thuoc sau mot thoi gian thu nghiem coi cach kieng an va thay doi nep song (bo thuoc,the thao) co that hieu nghiem hay khong .Neu cholesterol co bot thi khoi dung thuoc. Uong thuoc co the ca doi nhung phai kien tri thi moi bot nguy co ve sau.